Roomboter of margarine: Wat kies jij?

Misschien kom jij ook uit de generatie die groot geworden is met margarine. Het heette in die tijd hét gezonde alternatief voor roomboter te zijn. Want roomboter zou slecht zijn: je zou er dik van worden, hart- en vaatziekten van krijgen en het zou slecht zijn voor je cholesterol. De laatste jaren komen er steeds meer soorten margarine op de markt: veganistisch, plantaardig, goed voor hart en bloedvaten, ja zelfs met vezels. Maar zou het nu echt gezond zijn? Anderen prijzen juist roomboter de hemel in. Hoe zit dat nou? Wat is margarine eigenlijk? En is het nou gezond of niet? Of toch maar kiezen voor roomboter? In dit blog vertel ik je hoe ik ertegenaan kijk.

Wat is margarine?

Margarine is een smeersel dat in uiterlijk en consistentie lijkt op boter. Het is echter een sterk bewerkt product. Het klopt dat de chemische samenstelling slechts weinig verschilt van plastic, maar dat zegt helemaal niets, omdat er wel meer stoffen zijn die chemisch gezien nauwelijks van elkaar verschillen maar beide toch okay zijn.

Waar komt margarine vandaan?

Misschien heb je je nooit afgevraagd waar margarine vandaan komt. Dat is best een interessant verhaal. In het leger van Napoleon hadden de soldaten steeds te maken met beschimmelde roomboter. Daarom moest er een alternatief komen. Een Franse scheikundige ontwikkelde toen een margarine op basis van rundvet. Later zag de industrie een markt voor margarine. Ze zijn toen de onbewerkte vetten gaan vervangen door zwaar bewerkte plantaardige vetten. De allereerste margarinefabriek is één van de grondleggers van het concern Unilever.

Hoe kon margarine zo populair worden?

In de loop van de tijd is margarine een enorm populair product geworden. Hierin spelen verschillende factoren een rol.

Op een gegeven moment was er enorm veel vraag naar echte roomboter. Dit zorgde voor een hoge prijs, die onbetaalbaar was voor mensen die minder vermogend waren. Margarine werd voor hen hét alternatief.
In de jaren 60 werden toevoegingen in margarine (zoals o.a. vitamine D) verplicht gesteld. Dit maakte dat roomboter en margarine ‘gelijk’ waren. De omzet steeg hierdoor aanzienlijk.
Unilever kreeg van medici de vraag om een gezondere margarine op de markt te brengen, omdat er in de oude variant teveel verzadigde vetten zaten. Het was in de tijd dat (verzadigde) vetten de schuld kregen van hart- en vaatziekten. Unilever ontwikkelde daarom eind jaren zestig van de 20^e eeuw de Becel boter. Het heette een gezond alternatief te zijn voor roomboter en andere boter. Over de transvetzuren, ook in dat nieuwe alternatief, ging de discussie even niet. Pas in 1995 bracht Unilever een margarine op de markt met veel minder transvetten.

Wat is roomboter en hoe populair was en is het?

Kort gezegd is roomboter afgeroomd melkvet (room) met wat water. Het vetgehalte ligt tussen de 80 en 90%. ‘Boter’ is een beschermde aanduiding. Pas als het minimaal 80% melkvet bevat, mag het boter heten. Om 1 kilo roomboter te maken is 20 liter melk nodig. Dat maakt dat de milieubelasting vrij hoog is.
Lange tijd, tot het einde van de negentiende eeuw, speelde roomboter geen belangrijke rol. Het was een bijproduct van de veeteelt. Alleen de boeren zelf gebruikten het. Pas toen de vraag naar zuivelproducten steeg, kwam er meer aandacht voor roomboter, met name vanuit de beter bedeelde bevolking. Het werd zodoende een luxe product. De boeren gingen het op de markt brengen. Toen het industrieel bereid kon worden, steeg de vraag naar roomboter verder. Echter, in de tweede helft van de 20^e eeuw kreeg (verzadigd) vet – en dus ook roomboter – de verdenking dat het hart- en vaatziekten zou veroorzaken. Vervolgens werd margarine op de markt gebracht, zoals ik hierboven beschreef. Roomboter werd toen minder populair. Tegenwoordig is er weer veel meer belangstelling voor roomboter.

Wat is het verschil tussen roomboter en margarine?

Je kunt je afvragen wat nu eigenlijk het verschil is tussen roomboter en margarine. Het is immers allebei vet? Er zijn toch echt wel verschillend. Ik noem een paar verschillen:

Margarine is geen boter. Het bestaat niet uit melkvet.
Margarine is een sterk bewerkt product. Je zou het kunnen omschrijven als knutselboter. Boter is ook enigszins bewerkt, maar in veel en veel mindere mater dan margarine.
Aan boter worden geen ingrediënten toegevoegd, zoals aan margarine.

Hoe wordt roomboter gemaakt?

Ik benoemde hierboven dat ook boter een enigszins bewerkt product is. Het produceren van boter gebeurt echter in slechts enkele, eenvoudige stappen:

Ontromen van melk met een centrifuge, zodat het vet zoveel mogelijk van het vocht gescheiden wordt.
Daarna wordt de room gepasteuriseerd en gekarnd. Dit betekent dat het vocht er verder uit gehaald wordt en de vetbolletjes ‘kapot geslagen’ worden. Hierdoor klontert het vet samen als boterkorrels. Het resterende vocht is ‘echte’ karnemelk.
Na het karnen is er een vastere substantie van boterkorrels ontstaan. Om het resterende vocht zo gelijkmatig mogelijk te verdelen wordt de boter gekneed.
Tot slot wordt de boter aangezuurd met melkzuurbacteriën, waardoor het meer smaak en aroma krijgt.

Hoe verloopt productieproces van margarine?

De manier waarop margarine geproduceerd wordt, is heel wat ingewikkelder. Het is een proces van raffinage van verschillende plantaardige vetten. Dat is meestal een mengsel van o.a. vetten uit mais, soja en zonnebloempitten, soms ook palmolie en/of koolzaadolie. Omdat olie niet geschikt is om mee te smeren, moet het voor margarine eerst nog gehydrogeneerd worden. Hydrogeneren is het (gedeeltelijk) harden van onverzadigde vetten. Tijdens dit proces worden onverzadigde vetten meer verzadigd. Bij dit proces komen kankerbevorderende transvetten vrij, die er later uitgehaald moeten worden. Bovendien worden er zware metalen gebruikt om het proces te versnellen. Bij dit bewerkingsproces vinden de volgende stappen plaats.

Allereerst wordt de olie uit de zaden geperst. Hoe meer persing, hoe slechter de kwaliteit wordt. Om alle olie eruit te krijgen gebruikt de industrie giftige oplosmiddelen zoals hexaan, heptaan of benzine. In het eindproduct zitten residuen daarvan.
Vervolgens worden de restanten van eiwitten, vitamines en mineralen (voedingsstoffen dus!) verwijderd.
Daarna wordt de olie gebleekt met filters. Zo worden ook chlorofyl en betacaroteen verwijderd bij en temperatuur van 110 graden. Maar helaas zijn onverzadigde vetten niet bestand tegen licht, hitte en zuurstof.
De volgende stap is het de-odoriseren (de geur neutraliseren). Ook dit gebeurt op hoge temperatuur (250 graden).
Vervolgens is het nodig dat dit product houdbaar gemaakt wordt.

Welke ingrediënten bevat margarine?

Ik noemde al dat margarine bestaat uit een mengsel van sterk bewerkte plantaardige vetten. Daaraan worden nog meer ingrediënten toegevoegd. Dit kan per merk en per soort wat verschillen. Het is interessant om de etiketten te lezen… Toevoegingen die je kunt tegenkomen zijn o.a.:

Vitamine A en D3 (verplicht)
Gemodificeerd zetmeel
Aroma’s
Emulgatoren
Glucose
Kleurstoffen

Waarom heeft margarine een gezond imago?

Als je bovenstaande informatie gelezen hebt, denk je wellicht: Margarine? Laat maar… Toch heeft margarine -nog steeds!- een gezond imago. Daar zijn verschillende redenen voor. Ik noem er enkele.

Belangrijkste reden is marketing. De voedingsmiddelenindustrie maakt zo vernuftig reclame dat je als consument makkelijk op het verkeerde been gezet wordt.
De claim dat margarine, in tegenstelling tot boter, zou helpen tegen een hoog cholesterol is gebaseerd op de toevoeging van plantensterolen. De vraag is of deze (ook bewerkte!) plantensterolen veilig zijn. Daarnaast zitten er bestanddelen in die het cholesterol juist verhogen!
Ook de ‘officiële’ voedingsvoorlichting promoot margarine. Het zou veel beter zijn voor onze gezondheid dan roomboter. Daar valt nogal wat op af te dingen.
Margarine is van plantaardige oorsprong en lift dus mee op de hype dat plantaardig beter is. Toch is dit ook het advies van de Gezondheidsraad.
Nog steeds dreunt de kreet dat verzadigd vet slecht is door in de hoofden van de consumenten.

Wat is er ongezond aan margarine?

Dat ik bepaald geen fan van margarine ben, zal inmiddels wel duidelijk zijn. Naast dat het een zeer bewerkt product is, kleven er nog meer nadelen aan:

De vetten die gebruikt worden voor de productie van margarine zijn veelal ongezonde vetten: sojaolie, maisolie, zonnebloemolie, palmolie…
In het productieproces veranderen de vetten (die dus toch al niet de meest gezonde vetten zijn) in een nog veel onnatuurlijker en ongezondere vorm: transvetten. Juist die zijn de mede veroorzakers van laaggradige ontstekingen. Als je mij al wat langer volgt, weet je dat laaggradige ontstekingen de oorzaak zijn van heel veel moderne, chronische aandoeningen. Transvetten verhogen ook de kans op diabetes en verhogen het slechte cholesterol. Kortom: slecht voor hart en bloedvaten. Gelukkig zit er in de huidige margarine wel veel minder transvetten dan eerder.
Margarine bevat veel omega 6. Dit zorgt voor een disbalans tussen omega 3 en 6.
Er zitten veel ongezonde toevoegingen in margarine.

Is halvarine beter?

Margarine bevat ongeveer evenveel vet als boter. Omdat vet nog steeds de schuld krijgt van hart- en vaatziekten werd halvarine op de markt gebracht. Dat heette nóg gezonder te zijn. Het is echter grotendeels hetzelfde als margarine. Verder is er water aan toegevoegd en een emulgator, om het smeerbaar te maken.

En de moderne producten?

Ik noemde al dat de voedingsmiddelenindustrie een flinke vinger in de pap heeft. Er komen steeds meer plantaardige ‘boters’ op de markt. Het ene product lijkt nog gezonder dan het andere. Op de verpakkingen kun je allerlei kreten lezen waarom nu juist dít product gezond(er) is. Maar laat je niet misleiden door die claims, zoals:

Omega 3 toegevoegd. Dit lijkt positief, maar het is maar een heel klein beetje. Bovendien is de kans groot dat het door hoge temperaturen in het bereidingsproces geoxideerd is.
Palmolievrij: Heel fijn dat er geen palmolie wordt gebruikt, maar dit betekent niet dat wat er wél in zit, gezond is.
Bevat vezels. Ja echt… Het gaat hierbij om een alginaat, wat inderdaad vezels zijn, maar slechts een heel kleine hoeveelheid. En je hoeft geen margarine te eten om voldoende vezels binnen te krijgen.
Goed voor hart en bloedvaten: dat is nog maar de vraag, gezien alle bovenstaande nadelen.
Lactosevrij: ook hiervoor hoef je geen margarine te eten, er zijn alternatieven.
Plantaardig: dat is fijn, maar dat maakt het nog niet tot een gezond product.
100% natuurlijke ingrediënten: dat klinkt prachtig, maar zegt niets over hoe (on)gezond het uiteindelijke, bewerkte product is.
Toegevoegde vitaminen: het is verplicht om vitamine A en D toe te voegen aan margarine. Niks bijzonders dus.
Allerlei keurmerken zeggen ook helemaal niets over de gezondheid.

Welke voordelen heeft roomboter?

Roomboter is een puur en zeer gezond product met vele voordelen voor onze gezondheid. Ik noem er enkele.

Melkvetten die gebruikt worden voor roomboter bevatten vitamine A, D, E en K2. Dit zijn allemaal belangrijke vitaminen.
De laatste jaren is duidelijk geworden dat er geen verband is tussen het eten van verzadigd vet uit koemelk en het ontstaan van hart- en vaatziekten. Integendeel. Het verzadigd vet uit roomboter bestaat uit korte ketens. Daardoor is het licht verteerbaar.
Er zitten ook transvetzuren in roomboter. Deze dierlijke transvetten (ong. 2-3 %) zijn echter van heel andere aard dan de transvetzuren die we in margarine aantreffen. De transvetten in roomboter kunnen juist beschermend werken voor hart en bloedvaten.
Roomboter bevat butyraat. Dit is een korteketenvetzuur dat als voeding kan dienen voor de darmflora. Dit kan helpen de darmwerking te verbeteren.
Er zit ook laurinezuur in roomboter. Dit is het vetzuur waardoor kokosolie ‘beroemd’ is geworden.
Roomboter van koeien die in de wei hebben gelopen, bevatten ook wat omega 3.
Ook werkt roomboter ontstekingsremmend.

Welke nadelen heeft roomboter?

Hoe gezond roomboter ook is, het is niet aanbevelenswaardig om het onbeperkt te eten. Want een teveel aan vet wordt opgeslagen in het lichaam en kan zodoende voor overgewicht zorgen, met alle risico’s van dien.
Verder zijn er mensen die last hebben van de lactose en/of het melkeiwit in roomboter, al zit er maar heel weinig in. Het kan dan een oplossing zijn om te kiezen voor ghee. Je kunt er hier alles over lezen: https://www.deeetlijn.nl/ghee-goud-in-je-keuken-met-12-toepassingen-voor-je-gezondheid/

Waar let je op als je roomboter koopt?

Roomboter is dus zeker een gezond product. Het is echter niet zo dat alle roomboter hetzelfde is. Er zijn wel een paar aandachtspunten als je het koopt.

Kies het liefst voor biologische (en liever nog biodynamische) roomboter.
Het allerbeste is roomboter van grasgevoerde dieren, liefst koeien die zo lang mogelijk in de wei hebben gelopen.
Grasroomboter is roomboter van koeien die in de wei gelopen hebben. Het eten van gras zorgt voor een andere samenstelling van de melk waardoor de boter nog lekkerder, voller en voedzamer is. Er zit ook meer caroteen in (en is daardoor geler). Door het hogere natuurlijke caroteengehalte in gras is de boter geler van kleur.
Koop liefst ongezouten roomboter.

Wat is mijn keuze?

Het is waarschijnlijk inmiddels wel heel helder dat voor mij margarine een no-go is. Roomboter past wél prima in de EetLijn. Wel is het altijd goed om verschillende gezonde vetten af te wisselen, zoals olijfolie, kokosolie en roomboter en/of ghee. Geniet er met een gerust hart van!

Wil je meer weten over de EetLijn Methode? Stuur dan een mailtje naar nettie.bom@deeetlijn.nl en ik breng je in contact met een coach bij jou in de buurt.