Pepernoten en speculaas, suikervrij en gezond!

Pepernoten en speculaas brokken, kruidnoten, marsepein, taaitaai… Overal ligt het in de winkels. Niet alleen om te kopen, maar in veel winkels ook een schaaltje pepernoten bij de kassa. En het erge is, als je er één hap van neemt, lijk je reddeloos verloren. Je wilt méér, méér, méér. Dan maar helemaal niet aan dit heerlijke snoepgoed beginnen? Of denk je: Eén keer per jaar moet het kunnen toch? En dan nog heel wat anders: Waar komt deze traditie van pepernoten strooien eigenlijk vandaan? Dit alles komt aan de orde in dit blog.

Welke soorten Sinterklaaslekkernijen zijn er?

Het zal je vast niet ontgaan zijn: het assortiment sinterklaassnoepgoed wordt alsmaar groter en groter. Het zijn vaak variaties op de bekende(re) soorten:

Taaitaai: een taaie, anijsachtige koek in de vorm van een Sinterklaas. Ze zijn er in het groot en in het klein.
Pepernoten: hoekige, taaie, naar anijs smakende brokken. Oorspronkelijk werden ze gemaakt van voornamelijk roggemeel.
Kruidnoten: kleine, ronde, brosse speculaaskoekjes. Tegenwoordig zijn ze er in allerlei smaken: met chocolade omhuld (wit, puur, melk), met een laagje (gezoete) yoghurt of allerlei blitse smaken en kleuren.
Schuimpjes
Kikkers en muizen van fondant met chocolade
Marsepein
Strooigoed: een combinatie van de genoemde producten, bedoeld om mee te strooien op een Sinterklaasviering.
Speculaasbrokken: Harde, dikke plakken van speculaas, al dan niet bestrooid met amandelschaafsel.
Gevulde speculaas: dikke plakken van zachte speculaaskoek met een laag amandelspijs ertussen.
Chocoladeletters in verschillende smaken, al dan niet kunstig versierd.

Waar komt de traditie van Sinterklaas vieren vandaan?

De oorsprong van Sinterklaas ligt in de 4^e eeuw. Daar leefde de bisschop van Myra, een plaats aan de zuidkust van Turkije. Nicolaas heette hij. Deze Nicolaas was bewogen met de armen, speciaal de arme kinderen. Hij werd na zijn dood heilig verklaard. Vandaar de naam Sint Nicolaas, verbasterd tot Sinterklaas. Zoals wel vaker gebeurt in de Rooms-Katholieke kerk, werd Sint Nicolaas herdacht en vereerd op de vooravond van zijn sterfdag, 6 december. De tradities ontstaan in de vele eeuwen daarna. In Nederland was het in de 15^e eeuw al de gewoonte dat arme kinderen hun schoentjes mochten zetten in de kerk. Rijken vulden ze dan. Vaak zaten er lekkernijen in als taaitaai, wafels en appels. Pas later, in de VOC-tijd, kregen bakkers de beschikking over de specerijen die in speculaas zitten: gember, kaneel, kardemom etc. Dit waren in het begin dure specerijen. Nog later, in de 19^e eeuw, ontstond de traditie van het thuis vieren van het Sinterklaasfeest en werd er ook gestrooid met pepernoten. Overigens zijn er ook andere tradities rond speculaaspoppen: als een jongen belangstelling had voor een meisje, gaf hij (vooral in Noord-Holland was dit een traditie) een speculaaspop cadeau. Wanneer het meisje het aannam, was de liefde wederzijds. Anders kon hij maar beter maken dat hij weg kwam!

Waar komt de naam speculaas vandaan?

Er bestaan verschillende theorieën over de oorsprong van het woord speculaas. Je kunt het zien als een typisch Nederlands woord. Het is dan een samentrekking van Specerijen en sinterklaas. Speculaas is immers een koek vol specerijen. Anderen wijzen erop dat het afkomstig zou kunnen zijn van het Latijnse woord ‘speculum’, dat spiegelbeeld betekent. Het zou dan verwijzen naar de prenten die op de koeken staan.

Hoe slecht zijn pepernoten en speculaas, en al die andere lekkernijen, voor je gezondheid?

Tja, eigenlijk weten we het wel…. Sinterklaaslekkernijen behoren niet tot gezonde voeding. Er zitten veel ongezonde ingrediënten in. Denk daarbij aan:

Gluten
Suiker
Transvetten en andere ongezonde vetten
Kleur-, geur- en smaakstoffen en conserveringsmiddelen
Acrylamide. Door het bakproces op hoge temperatuur ontstaat de schadelijke, kankerverwekkende stof acrylamide. Hoe knapperiger een product is, hoe meer acrylamide het vaak bevat. Vorig jaar zijn zelfs Friese pepernoten uit de handel genomen omdat ze meer acrylamide bevatten dan de toegestane hoeveelheid.
De lekkernijen bevatten doorgaans veel calorieën. Calorieën op zich zeggen niet zoveel, maar juist calorieën die afkomstig zijn van suiker en transvetten (en helemaal de combinatie) maken speculaas en kruidnoten en andere Sinterklaaslekkernijen minder gezond. Al deze stoffen zorgen voor laaggradige ontstekingen, die aan de basis liggen van veel chronische ziekten. Dus nee… al dat lekkers is niet bevorderlijk voor je gezondheid!

Pepernoten en speculaas: Ja of nee?

De conclusie die je trekt als je beseft dat het allemaal ongezonde producten zijn, is helemaal aan jou. Ik ben niet degene die zegt dat iets niet ‘mag’. Je kunt er op verschillende manieren mee omgaan. Ik geef je een paar suggesties.

Ach… die ene keer… Sommige mensen kunnen het echt bij één avond in het jaar houden. Als je dat doet, geniet er dan heel bewust van. Voor anderen is het niet mogelijk om het bij ‘die ene keer’ te houden. Dat is ook het verleidelijke. De producten zijn door de industrie zo bedacht, dat je ervan door blijft eten. Smaak, bite en mondgevoel… het smaakt allemaal naar meer!
Maak daarom een plan. Spreek met jezelf (en misschien ook met je huisgenoten) af hoeveel je wilt eten van het lekkers. De 80-20 regel kan daarbij helpen.
Anderen laten de teugels helemaal vieren in december. Ze eten van alles waar ze zin in hebben. Het probleem daarvan is dat het heel moeilijk is om de gezonde(re) gewoontes weer op te pakken. Dit is in ieder geval niet mijn advies!
Je kunt beslissen om er helemaal niets van te eten, omdat je je aan je gezonde plan wilt houden. In fase 1 van de EetLijn is het sowieso geen goed idee om je te goed te doen aan pepernoten en speculaas. Ook niet een klein beetje.
Weet wat je doet met de restjes… Want ‘die ene keer’ beperkt zich vaak niet tot die ene avond. Alles wat over is, moet ook op. Je kunt het altijd weggeven.

Welke alternatieven zijn er als je toch lekkers wilt eten?

Natuurlijk is het fijn om wat lekkers te kunnen eten bij het vieren van Sinterklaas. Dat kan ook zeker op een gezonde manier. Daar heb ik ook wel ideeën voor!

Chocolademelk maken van amandelmelk, wat cacaopoeder en steviadruppels.
Bak zelf kruidnootjes en/of speculaas. Dat kan heel eenvoudig met dit recept van De EetLijn: https://www.deeetlijn.nl/wp-content/uploads/2024/11/Speculaas.pdf
Kies voor heel andere producten, zoals mandarijntjes of ‘appeltjes van oranje’.
Kook wat uitgebreider en feestelijk, zodat je daarvan kunt genieten.

Of je nu besluit om pepernoten, kruidnoten of speculaas te eten of niet, het belangrijkste is om je eigen afwegingen te maken. Zo kun je voorkomen dat je achteraf toch andere keuzes had willen maken. Wat je dan ook eet en drinkt: geniet ervan! Ook dat is een ‘sleutel’ om overmaat te voorkomen.